Στην Κυπριακή πραγματικότητα τη δεδομένη χρονική στιγμή, σχεδόν 1.300 παιδιά βρίσκονται σε καθεστώς ιδρυματικής φροντίδας, συμπεριλαμβανομένων και των ασυνόδευτων ανηλίκων, ενώ περίπου 250 φιλοξενούνται σε ανάδοχες οικογένειες και στο πρόγραμμα Υποστηριζόμενης Ημιανεξάρτητης Διαβίωσης, που υλοποιεί ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Ανάδοχης Οικογένειας «ΦΩΛΙΑ ΑΓΑΠΗΣ» σε συνεργασία με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, σε μια προσπάθεια να ενισχύσει την ανεξαρτησία και την αυτονομία των παιδιών μέσα στη κοινότητα.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται ολοένα και περισσότερος λόγος αναφορικά με τις  αρνητικές συνέπειες της ιδρυματοποίησης στα παιδιά και ιδιαίτερα στο γεγονός ότι αν αυτή είναι μακροχρόνια, είναι παράγοντας που επιβαρύνει την ψυχική υγεία των παιδιών. Η µελέτη των Roy, Rutter, &Pickles, (2000), κατέδειξε ότι η υπερκινητικότητα και η διάσπαση της προσοχής οφείλονται κυρίως στην ιδρυµατική ανατροφή των παιδιών. Άλλες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η ιδρυµατική ανατροφή, ιδιαίτερα αν ξεκινά από τη βρεφική ηλικία, έχει σοβαρές και µακροχρόνιες επιπτώσεις στην ανάπτυξη των παιδιών (Βορριά, 2015). Αυτές οι επιπτώσεις οφείλονται στην ασυνεχή και απρόσωπη φροντίδα που παρέχει το ίδρυμα, καθώς και στον κοινωνικό στιγματισμό που συνοδεύει τα παιδιά που ζουν σε ίδρυμα. Και ενώ η αναδοχή αναγνωρίζεται διεθνώς ως η καλύτερη εναλλακτική για παιδιά που δεν μπορούν να ζήσουν με τις οικογένειές τους, δεν υπάρχουν αρκετές οικογένειες για να φροντίσουν τα παιδιά που ζουν αυτή τη στιγμή στα ιδρύματα, και ακόμα λιγότερες για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες.

Το άρθρο αυτό γράφτηκε με σκοπό να αποσαφηνίσει το θεσμό της αναδοχής στη Κύπρο, τα είδη αναδοχής που υπάρχουν, το προφίλ των Αιτητών, καθώς και τις διαδικασίες που καλείται να ακολουθήσει οποιοσδήποτε επιθυμεί να γίνει ανάδοχος γονέας.

 

Τί είναι η αναδοχή

Η αναδοχή παιδιών είναι ένας κοινωνικός θεσμός προστασίας παιδιών ηλικίας 0 – 18 χρόνων, που αρχικά εφαρμόστηκε το 1956 στην Κύπρο, όταν ψηφίστηκε ο Περί Παίδων Νόμος, Κεφ. 352.

Σήμερα, η Διευθύντρια Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, βάσει νομοθεσίας, αναλαμβάνει είτε την προσωρινή φροντίδα παιδιών ή την γονική μέριμνα ή τη κηδεμονία, σύμφωνα με τον περί Παίδων Νόμο, τον περί Σχέσεων Γονέων και Τέκνων Νόμο, τον περί Βίας στην Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμο, τον περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Σεξουαλικής Κακοποίησης, της Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας Νόμο και τον Προσφύγων Νόμο.

Τα παιδιά αυτά τοποθετούνται είτε σε ανάδοχες οικογένειες είτε σε ιδρύματα παιδικής και εφηβικής προστασίας.

Αναδοχή είναι η παροχή εναλλακτικής οικογενειακής φροντίδας σε παιδιά και εφήβους που απομακρύνονται από την οικογένεια για λόγους προστασίας τους και λαμβάνονται υπό τη νομική φροντίδα της Διευθύντριας Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας.

Ο θεσμός της αναδοχής δίνει την ευκαιρία σε κάθε παιδί να αναπτυχθεί σε ένα περιβάλλον αγάπης και αποδοχής. Στις ανάδοχες οικογένειες καταβάλλονται μηνιαία και έκτακτα ποσά για κάλυψη βασικών και ιδιαίτερων αναγκών του παιδιού. Η συνθήκη της αναδοχής μπορεί να αφορά μερικές μέρες, μήνες ή και χρόνια. Ωστόσο δεν είναι δύσκολο να γίνει κάποιος ανάδοχος γονέας. Χρειάζεται να έχει απλώς υπομονή, σταθερότητα και πολλή αγάπη για να δώσει σε αυτά τα παιδιά.

Αξίζει να αναφερθεί ότι υπάρχουν διάφορα είδη αναδοχής. Μερικοί ανάδοχοι γονείς επιλέγουν να ειδικευτούν σε ένα είδος αναδοχής, ενώ άλλοι πιθανό να αναλάβουν παιδιά με ανάγκες που διαφέρουν.

Τα είδη αναδοχής που υπάρχουν:

• Συγγενική αναδοχή: Αφορά αναδοχή παιδιού από μέλη του ευρύτερου συγγενικού του περιβάλλοντος (παππούς, γιαγιά, θείοι, νονοί)
• Βραχυπρόθεσμη αναδοχή: Μπορεί είναι από μία νύχτα μέχρι και μερικούς μήνες και προσφέρει σταθερό οικογενειακό περιβάλλον και φροντίδα στο παιδί του οποίου οι γονείς χρειάζονται κάποιο χρόνο για να αντιμετωπίσουν κάποια από τα προβλήματα τους.
• Μακροπρόθεσμη αναδοχή: Προσφέρεται σε παιδί το οποίο δεν προβλέπεται να επιστρέψει στην οικογένειά του. Η σχέση μεταξύ παιδιού και γονιού παραμένει σημαντική με ισχυρό συναισθηματικό δεσμό. Η αναδοχή αυτή επιτρέπει στο παιδί να μεγαλώσει σε ένα ασφαλές, σταθερό και υποστηρικτικό περιβάλλον, διατηρώντας ταυτόχρονα την επαφή με την οικογένειά του.
• Ανάδοχη για Ομάδα Παιδιών: Η ανάδοχη οικογένεια εξυπηρετεί 4 – 6 παιδιά, υπό τη φροντίδα της ΔΥΚΕ, περιλαμβανομένων και των φυσικών παιδιών της ανάδοχης οικογένειας. Το πρόγραμμα αυτό εξυπηρετεί :
  • Αδέλφια που μετακινούνται ώστε να παραμείνουν μαζί στην ίδια οικογένεια
  • Παιδιά με ιδιαίτερα προβλήματα (π.χ. με αναπηρία, σοβαρές δυσκολίες προσαρμογής) που χρειάζονται εξειδικευμένη βοήθεια από τους ίδιους τους ανάδοχους.
• Φιλοξενούσες Ανάδοχες Οικογένειες: Αφορά φιλοξενία παιδιών που ζουν κυρίως σε ίδρυμα, για να περάσουν τις γιορτές, τα καλοκαίρια ή τα Σαββατοκύριακα σε ανάδοχες οικογένειες.

 

Τα βασικά κριτήρια για έγκριση των ανάδοχων γονιών είναι:

• Να είναι ενήλικα άτομα με καλή φυσική, ψυχική και συναισθηματική υγεία.
• Κύριο κίνητρό τους θα πρέπει να είναι τα αποθέματα αγάπης για ένα ξένο παιδί. Τυχόν δικά τους παιδιά θα πρέπει να γνωρίζουν και να αναμένουν ότι θα μοιράζονται την αγάπη αυτή.
• Να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν ποικίλες καταστάσεις, συμπεριφορές και συναισθήματα των ανάδοχων παιδιών.
• Να διαθέτουν υπομονή και ικανότητα όσον αφορά το χειρισμό και τη φροντίδα παιδιών.
• Να προσφέρουν θετικές εμπειρίες ομαλής οικογενειακής ζωής.
• Να είναι ευέλικτοι και να διαθέτουν ψηλό επίπεδο κατανόησης, ανοχής και αποδοχής της φυσικής οικογένειας του παιδιού.
• Να έχουν λευκό ποινικό μητρώο και πιστοποιητικό ότι δεν έχουν καταδικαστεί για σεξουαλικά αδικήματα που αφορούν παιδιά.
• Να έχουν ιατρικές βεβαιώσεις ότι δεν υποφέρουν από μολυσματικές ασθένειες.

 

Τι είδους διαδικασία χρειάζεται να ακολουθήσει κάποιος, προκειμένου να γίνει ανάδοχος γονέας

 

• Άτομα που ενδιαφέρονται να γίνουν ανάδοχοι, υποβάλλουν γραπτώς, σε ειδικό έντυπο, το ενδιαφέρον τους στο Επαρχιακό Γραφείο Ευημερίας της επαρχίας διαμονής τους.
• Ακολούθως αρμόδιος Λειτουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών επικοινωνεί μαζί του και ξεκινά η διαδικασία αξιολόγησης της καταλληλότητας του, η οποία περιλαμβάνει κατ΄ οίκον επισκέψεις, συλλογή πληροφοριών, επικοινωνία με άτομα στο στενό οικογενειακό τους περιβάλλον τους και προσκόμιση στοιχείων (π.χ. λευκό ποινικό μητρώο κ.ά.).
• Η διαδικασία αξιολόγησης διαρκεί 3 – 6 μήνες περίπου. Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ) έχουν αναθέσει μέρος της διαδικασίας σε μη Κυβερνητικό Οργανισμό, με ανάλογη χρηματοδότηση.
• Οι αρμόδιοι Λειτουργοί σε κάθε επαρχία, είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου για την παροχή των απαραίτητων πληροφοριών και τυχόν διευκρινίσεων, ως προς τη διαδικασία.
• Δεν υπάρχουν περιορισμοί στα δημογραφικά χαρακτηριστικά των αναδόχων (π.χ. ηλικία, εθνικότητα, οικονομική κατάσταση, οικογενειακή κατάσταση, ιδιόκτητη οικία/ενοίκιο).

 

Θεωρείται πολύ σημαντικό, ευάλωτα παιδιά και έφηβοι να τοποθετούνται σε δοκιμασμένο, ασφαλές και δοτικό περιβάλλον. Για το λόγο αυτό όλοι οι ανάδοχοι γονείς περνούν από μια διαδικασία προετοιμασίας, κατά την οποία αξιολογούνται κατά πόσο διαθέτουν τις απαραίτητες ικανότητες στη φροντίδα παιδιών. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει επισκέψεις  στα άτομα αυτά από εξειδικευμένο Λειτουργό Κοινωνικών Υπηρεσιών, ο οποίος και θα ετοιμάσει την αξιολόγηση για τις δυνατότητες τους.

 

 

Πώς υποστηρίζεται ο ανάδοχος γονέας εφόσον εγκριθεί

Όλοι οι ανάδοχοι γονείς συνδέονται και έχουν επαφή με Λειτουργό Κοινωνικών Υπηρεσιών, ο οποίος και τους παρέχει την απαραίτητη υποστήριξη και επίβλεψη. Τους επισκέπτεται τακτικά ώστε να βεβαιώνεται ότι τυχόν δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν από τη συνθήκη της αναδοχής συζητούνται και οδηγούνται στην την επίλυσή τους.

Η σχέση ανάδοχου γονιού και Λειτουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών πρέπει να διέπεται από ειλικρίνεια, αμοιβαία εμπιστοσύνη, κατανόηση και ενδιαφέρον, με στόχο πάντοτε τη διαφύλαξη και την προώθηση των συμφερόντων του παιδιού.

 

Διαφορά αναδοχής από υιοθεσία.

Κάτι το οποίο αξίζει να αποσαφηνιστεί, καθώς στο μυαλό πολλών ανθρώπων επικρατεί σύγχυση, είναι η διαφορά της αναδοχής από την πράξη της υιοθεσίας.

Η αναδοχή αφορά τη προσωρινή παροχή εναλλακτικής οικογενειακής φροντίδας, σε παιδιά και εφήβους που απομακρύνονται από τη βιολογική τους οικογένεια, για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται απαραίτητο, με σκοπό την προστασία τους, τα οποία λαμβάνονται υπό τη νομική φροντίδα της Διευθύντριας Υπηρεσιών Κοινωνικής  Ευημερίας.

Η υιοθεσία είναι μία νομική διαδικασία η οποία καθιστά το παιδί μόνιμο μέλος της οικογένειας που το υιοθετεί, ωσάν να είχε γεννηθεί σε αυτή. Οι υιοθετούντες γίνονται οι νέοι γονείς του παιδιού και δεν διαφέρουν νομικά από του φυσικούς γονείς. Η υιοθεσία αφορά  αμετάκλητη νομική πράξη.

Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θα θέλαμε να τονίσουμε την σημαντικότητα της αναδοχής, καθώς σαν συνθήκη, διαθέτει μια μετασχηματιστική δύναμη, δεδομένου ότι  επικεντρώνεται στις ανάγκες του παιδιού και πηγάζει από την προσφορά νέων εμπειριών φροντίδας από τους γονείς στο παιδί, οι οποίες θα πρέπει να είναι σημαντικά διαφορετικές από την προηγούμενη εμπειρία του, επαναλαμβανόμενες και έντονες, ώστε το παιδί να υποχρεωθεί να δημιουργήσει νέες εγγραφές ισχυρότερες από τις προϋπάρχουσες.

Το να γίνει κανείς ανάδοχος γονέας ενός παιδιού με ψυχικά τραύματα χρειάζεται πολλή υπομονή, επιμονή, ψυχραιμία και την ικανότητα να οδηγήσει προοδευτικά – μέσα από ασφαλή μοντέλα πρόσδεσης και με αφετηρία ατομικές καθημερινές εμπειρίες φροντίδας – στην αλλαγή της ψυχονοητικής οργάνωσης του παιδιού, ώστε να μην επιβεβαιωθούν οι τραυματικές αναπαραστάσεις του και τεθεί σε κίνδυνο η ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη (Κατσιώλης, Μαλλούχου, Μάνθου, 2018).

Αντιλαμβανόμενοι όλα τα παραπάνω, ο ρόλος του ανάδοχου γονέα σαφώς αποτελεί πρόκληση, όπως άλλωστε αποτελεί και για όλους τους ανθρώπους ο ρόλος του γονέα καθημερινά, ανεξαιρέτως με ποιόν τρόπο απέκτησαν την γονεική ταυτότητα. Αυτό όμως δεν πρέπει να αποθαρρύνει κανέναν από το να προσπαθήσει να προσφέρει αγάπη, αποδοχή και σταθερότητα σε ένα παιδί που το έχει ανάγκη.

Και όπως λέει και ένας στίχος …<<Υπερασπίσου το παιδί. Γιατί αν γλιτώσει το παιδί, υπάρχει Ελπίδα >>

 

Μάρκου Έλενα – Κοινωνική λειτουργός/ Ψυχοθεραπεύτρια

Λειτουργός Παγκύπριου Συνδέσμου Ανάδοχης Οικογένειας  «ΦΩΛΙΑ ΑΓΑΠΗΣ»